หนังสือเล่มนี้มีเนื้อเรื่อง 2 ตอน ตอนแรกเกี่ยวกับ พระพุทธไพรีพินาศ และตอนสองเกี่ยวกับ วิกฤตกาลเงียบเมื่อร้อยปี “ถ้าหากจะแปลความหมายของคำว่า ‘ไพรีพินาศ’ นั้น เราก็จะพอแปลได้ว่า ‘ไพรี’ หมายถึง ผู้มีเวรหรือข้าศึกศัตรู ‘พินาศ’ แปลว่า ‘ฉิบหายหรือความฉิบหาย’ คำไพรีพินาศจึงแปลรวมได้ว่า ‘ข้าศึกศัตรูฉิบหาย’…..”

“สุสานหลวงที่วัดเทพสิรินทราวาส เปนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสถาปนาขึ้น ด้วยทรงพระราชดำริห์จะแก้ไขความลำบากในการปลงศพผู้มีบันดาศักดิ์ต่างกัน.....”

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพโปรดให้จัดพิมพ์ขึ้น ตอนต้นเป็นเพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยา แล้วจึงเป็นคำอธิบายแผนที่ของเมืองพระนครศรีอยุธยาตามจุดต่างๆ

.....”เพราะฉะนั้นผู้วางหลักสูตรจึงจำเป็นต้องมีหลักในการกำหนดความมุ่งหมาย กล่าวคือจะต้องกำหนดลงไปว่าความมุ่งหมายที่ดีนั้นคืออย่างไร......เมื่อจำแนกจัดเข้าเป็นหมวดหมู่แล้วมีหลักที่สำคัญอยู่ ๕ ประการ คือ สอดคล้องกับความต้องการของสังคม สอดคล้องกับความต้องการของเด็ก สอดคล้องกับหลักการปกครองของประเทศ สอดคล้องต่อกันและกันทุกข้อ ไม่มีข้อใดที่ขัดกัน สามารถนำมาปฏิบัติได้”

“คนโดยมากคิดว่าสถานศึกษาคือโรงเรียนเท่านั้น ความคิดเช่นนี้แคบมาก เพราะสิ่งแวดล้อมก็ให้ความรู้แก่เราได้ไม่น้อยกว่าโรงเรียน คนบางคนคิดว่าโรงเรียนกับบ้านเป็นสถานศึกษา...แต่ยังหาถูกต้องบริบูรณ์ไม่ ความจริงนั้นสถานที่ต่าง ๆ ก็ให้การศึกษาแก่เด็กได้เป็นอันมาก เช่น พิพิธภัณฑ์ วัด และสถานที่อื่น ๆ .....ฉะนั้น สถานที่ศึกษาก็คือโรงเรียนและสถานที่อื่น ๆ ซึ่งมนุษย์จัดขึ้นโดยเฉพาะ กับสิ่งแวดล้อมเราทั้งหมด”

“การปกครองตามหัวเมืองในสมัยนั้น ยังใช้วิธีซึ่งเรียกในกฎหมายเก่าว่า ‘กินเมือง’ อันเป็นแบบเดิม ดูเหมือนจะใช้เช่นเดียวกันทุกประเทศทางตะวันออกนี้ ในเมืองจีนก็ยังเรียกว่ากินเมืองตามภาษาจีน แต่ในเมืองไทยมาถึงชั้นหลังเรียกเปลี่ยนเป็น ‘ว่าราชการเมือง’ ”

“...ศักดินา หมายถึงนาแห่งศักดิ์ เป็นการถือเอาศักดิ์ของคนเป็นเกณฑ์แต่อย่างเดียว ทุกคนมีข้อกำหนดศักดิ์ตามแต่ละบุคคล กล่าวคือเป็นเครื่องกำหนดสิทธิและหน้าที่ในสังคมของบุคคลอย่างแน่นอนอ ส่วนเรื่องการถือครองกรรมสิทธิ์ในที่ดิน (ที่นา) นั้นก็ย่อมจะมากน้อยตามศักดินาของแต่ละบุคคล ตามสิทธิของแต่ละคน....”

เป็นการวิเคราะห์ทางประวัติศาสตร์สมัยรัตนโกสินทร์ทีน่าสนใจ ได้แก่ รัฐประหารเงียบเมื่อสิ้นแผ่นดินรัชกาลที่ 2 / บทบาทของคนจีนในการประมูลภาษีอากร / เบื้องหลังคดีการเมืองเรื่องพระยอดเมืองขวาง / การเมืองไทยสมัยใหม่ยุคปรับปรุงประเทศตามแบบตะวันตก / และ การเคลื่อนไหวทางการเมืองของคนจีนในไทยในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

“การศึกษาภาษาศาสตร์มีอยู่หลายแขนง แต่ละแขนงมีความเกี่ยวพันกัน แต่แยกการศึกษาออกไปแต่ละแนว แขนงต่าง ๆ เหล่านี้ ได้แก่ (1) ภาษาศาสตร์ทั่วไป (2) ภาษาศาสตร์ภาคประวัติ (3) ภาษาศาสตร์ประยุกต์ (4) จิตภาษาศาสตร์ (5) สังคมภาษาศาสตร์ (6) มานุษยภาษาศาสตร์

ศรีอยุธยา เป็นนามปากกาของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว เปนเรื่องละครพูดสมัยใหม่องก์เดียวที่ลงในหนังสือ “ดุสิตสมิต” ผู้แต่งบอกว่าไม่รับประกันว่าจะออกโรงสนุกได้ แต่ถ้าผู้ดูปรารถนาจะเล่นก็ไม่ขัดขวาง เปนแต่ขอบอกกล่าวไว้ว่า ถ้าผู้ดูเขาว่าไม่สนุกละก็ผู้แต่งไม่ขอรับผิดด้วยเป็นอันขาด

หลวงจักรปานีแต่งนิราศพระปฐมเรื่องแรกเมื่อเดินทางไปนมัสการพระปฐมเจดีย์โดยทางเรือ สันนิษฐานว่าแต่งหลังจากสึกจากพระแล้วได้ไม่นาน “มหาฤกษ์จะนิราศสวาทศรี ไปบังคมพระปฐมเจดีย์ จะร้างที่ถิ่นเรือนเพื่อนที่นอน เหลืออาลัยใจหายไม่ว่ายห่วง เสียดายดวงสุมาลีศรีสมร เคยรวยรื่นอุราสถาวร จะจำจรจากไปเสียไกลกัน....”