“การปกครองตามหัวเมืองในสมัยนั้น ยังใช้วิธีซึ่งเรียกในกฎหมายเก่าว่า ‘กินเมือง’ อันเป็นแบบเดิม ดูเหมือนจะใช้เช่นเดียวกันทุกประเทศทางตะวันออกนี้ ในเมืองจีนก็ยังเรียกว่ากินเมืองตามภาษาจีน แต่ในเมืองไทยมาถึงชั้นหลังเรียกเปลี่ยนเป็น ‘ว่าราชการเมือง’ ”

หนังสือเล่มนี้มีเนื้อเรื่อง 2 ตอน ตอนแรกเกี่ยวกับ พระพุทธไพรีพินาศ และตอนสองเกี่ยวกับ วิกฤตกาลเงียบเมื่อร้อยปี “ถ้าหากจะแปลความหมายของคำว่า ‘ไพรีพินาศ’ นั้น เราก็จะพอแปลได้ว่า ‘ไพรี’ หมายถึง ผู้มีเวรหรือข้าศึกศัตรู ‘พินาศ’ แปลว่า ‘ฉิบหายหรือความฉิบหาย’ คำไพรีพินาศจึงแปลรวมได้ว่า ‘ข้าศึกศัตรูฉิบหาย’…..”

บทเรียนภาษาไทยที่เข้าใจว่าแต่งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔ โดยพระอมราภิรักขิต เจ้าอาวาสวัดบรมนิวาส เป็นผู้มีชื่อเสียงในทางรจนามาก หนังสือเล่มนี้แต่งขึ้นไว้ให้เล่าเรียน เช่นเดียวกับพระเทพโมลี (ผึ้ง) แต่ง ประถมมาลา และพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย) แต่งมูลบทบรรพกิจ

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพโปรดให้จัดพิมพ์ขึ้น ตอนต้นเป็นเพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยา แล้วจึงเป็นคำอธิบายแผนที่ของเมืองพระนครศรีอยุธยาตามจุดต่างๆ